“Ярилцах танхим”-ынхаа зочноор УИХ-ын гишүүн Су.Батболдыг урьж, цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-УИХ дахь Ардын намын бүлгийн дарга Н.Энхболд өөрийн хүсэлтээр бүлгийн даргын албан тушаалаа өгөх тухай өргөдлөө өгсөнтэй холбогдуулан “Ардын намын шинэ дарга өөрийн хүнээ УИХ дахь Ардын намын бүлгийн даргаар томилох нь” гэсэн яриа гарч байна. Та бүлэг дотор тань өрнөж байгаа үйл явдалд ямар дүгнэлт өгч байгаа вэ?

-Яриад байгаа шиг асуудал байхгүй байх аа. Н.Энхболд дарга өнөөдөр /өчигдөр/ гэнэт л ийм шийдвэр гаргасан гэж сонслоо. Би Н.Энхболд гишүүнтэй уулзаж амжаагүй байна. Гэхдээ энэ бол хоорондын зөрчлийн асуудал дээрээс үүсэн гарсан шийдвэр биш гэж бодож байна. Тийм асуудал байхгүй. Н.Энхболд даргын хувьд эрүүл мэндийн шалтгаан ч юм уу бусад асуудал байсан байж магадгүй.

-Бүлгийн даргаар хэнийг сонгох бол. Энэ талаар танд ямар нэгэн таамаглал байна уу?

-УИХ дахь намын бүлгийн даргаар хэнийг сонгох вэ гэдгийг бүлгийн гишүүд л шийднэ. Энэ долоо хоногтоо багтаан асуудлыг шийдчих байх.

-УИХ-ын гишүүн Р.Амар­жаргалын УИХ-ын гишүүнээсээ түдгэлзэх хүсэлтийг Ардчилсан намынхан хэлэлцэхгүй гэж нэлээд хичээсний эцэст өнөөдөр хуралдах Төрийн байгуулалтын байнгын хороогоор хэлэлцэхээр боллоо. Үүнээс болоод нийгэмд талцал үүсчихээд байна. Та энэ бүхэнд ямар дүгнэлт хийж байгаа вэ?

-УИХ-ын гишүүнийхээ эрхээс татгалзана гэдэг бол тийм ч сонин содон зүйл биш шүү дээ. УИХ-ын гишүүн Р.Амаржаргалыг тавьж явуулахгүй гэж зүтгээд байгаагийн цаана Ардчилсан намынхны эрх ашиг хөндөгдөж байгаа учраас л тэд олонхиороо түрээ барин асуудлыг хэлэлцэхгүй хойшлуулах зэргээр аашилж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл тэдэнд нэг суудал ч гэсэн маш үнэтэй байгаагийн илрэл. Ардчилсан намынхан өөрсдийн суудал дээр нэмээд бие даагчдийн суудлыг агентлагаар “худалдаад авчихсан” шүү дээ. Ер нь бол УИХ-ын гишүүн бүрэн эрхээсээ татгалзах эсэх нь тэр хүний эрхийн асуудал. Тиймээс нам энэ асуудалд хөндлөнгөөс хэтэрхий оролцох ёсгүй.

-“Дээрх үйл явцаас болоод Ардын намынхан болон Ардчилсан намынхан намынхаа гишүүдэд хэрхэн ханддаг нь илэрхий боллоо. Тухайлбал, Ардын намынхан Д.Арвин гишүүнийг дуугүй явуулж байхад Ардчилсан намынхан гишүүнээ авч үлдэхийн төлөө байна” гэсэн шүүмжлэл гараад байгаа шүү дээ?

-Би коммунизм гэж юу байсныг мэдэхгүй ч гэсэн тэр талаар сонсож, уншиж байсан. Ардчилсан намынхны явуулж байгаа бодлогыг харж байхад хэтэрхий коммунист байна. Бүх л асуудалд төр оролцож, шатахуун импортлогч болон гурил, будаа үйлдвэрчлэгчдэд баахан мөнгө “хаяад” л хэтэрхий туйлширсан бодлого явуулж байна.  Энэ бүхнээс манай хоёр намын аль нь ардчилсан нам байна, аль нь тотилатори дэглэмтэй байна вэ гэдгийг ард түмэн түвэггүй харж байгаа байх. Би дээр “Ардчилсан гэсэн нэр зүүсэн болгон ардчилсан байдаггүй” гэж хэлдгийн тод жишээ энэ байхгүй юу. Ардын нам өнгөрсөн хугацаанд илүү либераль байдлаар үйл ажиллагаа явуулж байсан юм байна. Эдийн засгийг зах зээлийнх нь зарчмаар нь л явуулж байсан. Монголбанкийг Засгийн газрын касс болгож байгаагүй. Бүх зүйл энэ байдлаар цааш өрнөх юм бол магадгүй шатахуун импортлогчид шатахуунаа импортолж чадахгүй болчихвол яах юм бэ энэ мэт бодлогын алдаанаас болоод валютынхаа ханш, бараа бүтээгдэхүүний үнийг барьж чадахаа болилоо. Хөрөнгө оруулагчдаа хөөгөөд гаргачихлаа. Энэ бүхэн Ардчилсан намын бодлогын алдаа гэж харж байгаа. Тэдэнд Засгийн эрхийг барих чадвар, тэнхээ алга. Яам, тамгын газруудад нь бодлого боловсруулах чадвартай нэг ч хүн алга. Төрийн механизм нэгэнт алдагдчихлаа. Төр гэдэг чинь зарим асуудалд хүнд суртал гаргана. Заримд нь уян хатан хандах ёстой. Гэтэл Ардчилсан намынхан бүх зүйлийг алдагдуулчихаад иргэдийн тархийг угаах бодлого баримталж, ард түмнийг тэнэг гэж басаж байна. Бид энэ бүхнийг засах хэрэгтэй, залруулах хэрэгтэй гэж ярьж байгаа ч харамсалтай нь үг авахгүй байна.  

-Ардын намын XXVII их хурлын дараа танай намын удирдлагууд улс төрийн намуудын удирдлагатай уулзалт хийж, иргэдтэйгээ тулж ажиллахаар хөдөө орон нутагт ажилалаа. Энэ бүхэн шинэчлэлийн эхлэл мөн үү. Та юу гэж бодож байна вэ?

-Намын XXVII их хурлаар намын бүтэц зохион байгуулалтыг өөрчилж, шинэ удирдлагуудыг сонгосон. Энэ бүхнийг намын гишүүдэд сурталчлан таниулах үүднээс улс орны өнцөг булан бүрт манай намаас ажлын хэсэг гарч ажиллалаа. Нөгөөтэйгүүр, сонгогчид бидэнд ямар учраас бага санал өгөв. Тэд Ардын намыг хэрхэн шинэчлэгдээсэй гэж хүсэж байгаа вэ гэдэгт дүн шинжилгээ хийх зорилготойгоор орон нутагт ажилласан. Энэхүү уулзалтаас гарсан санаа, оноо, бодол дээр тулгуурлаж шинэчлэлийнхээ замын зургийг гаргахаар төлөвлөж байгаа. Тиймээс шинэчлэлийн эхлэлийг үүгээр тавьсан гэж бодож байна. Намын шинэ удирдлагууд маань улс төрийн намуудын удирдлагуудтай уулзалт хийсэн гол зорилго нь Монголд үйл ажиллагаа явуулж буй намуудын шинэчлэл ямар түвшинд байгаа болон Монголын нийгмийн шинэчлэлд ямар байх ёстой юм бэ гэдэгт тандалт хийх байсан. Миний хувьд Монголд улс төрийн намуудын шинэчлэл маш муу явагдаж байна гэж үзэж байгаа. Өнөөдөр зөвхөн бид шинэчилье гэж ярьж байгаа хэдий ч бусад бүх нам шинэчлэгдэх зайлгүй шаардлага байна. Тиймээс нийгмийн шинэчлэл гацчихаад байна гэж үзэж байгаа юм.

-Танай намын удирдлагуудын урилгыг Ардчилсан намын удирд­лагууд харамсалтай нь хүлээж аваагүй. Эрх баригч хүчинтэй нэг ширээний ард сууж чадахгүй байгаа энэ байдлаас болоод танай намын удирдлагуудын яриад байгаа шинэчлэл хий хоосон тунхагийн төдий зүйл болж хувираад байгаа юм шиг ээ?

-Ардчилсан намынхан маань одоо болтол ялалтын хийрхлээсээ салж чадахгүй байх шиг байна. Тэдэнд өнөөдөр албан тушаалд очих, халаа, сэлгээ хийх, олон нийтийн “толгойг угаах” нь л чухал байгаа нь харамсалтай. Тэд УИХ-ын сонгуульд ялалт байгуулаад 1.6 жил болж байгаа атлаа иймэрхүү жижиг, сажиг асуудалтай зууралдаад хийрхэл, хөөрцөглөсөн байдлаасаа салж чадахгүй байна. Одоо энэ байдлаасаа гарч, бодит амьдралтай нүүр тулах ёстой. Үүнээс Ардчилсан намынхан бодлогын хувьд төлөвшөөгүй, зөвхөн хувь улстөрчдийн болон фракциудын тоглолт дээр тулгуурлан үйл ажиллагаа явуулж байгааг бэлхнээ харж болно. Энэ бүхэн Монголын төрд сөргөөр нөлөөлж байна. Тухайлбал, Засгийн газраа байгуулахдаа сайд нараа хэрхэн томилсноос нь л дүгнэж болно. Сайд нарыг томилохдоо фракциудынхаа шахалтад орж бялуу хувааж байгаа аятай л аашилсан шүү дээ. Үүнээс харахад энэ намын үйл ажиллагаа доголдох нь бүү хэл доголоод эхэлчихсэн гэдэг нь илэрхий байгаа юм. Уг нь Ерөнхий сайд бодлогоо гаргаад түүнийг нь хэрэгжүүлэх хүмүүсийг сайдаар томилдог. Гэтэл Ардчилсан намынхан бодлогоо тодорхойлж чадахгүй, амбиц хөөсөн сайдууд, салбар хоорондын эрх ашгийн хөөцөлдөөн дунд л Монголын нийгмийн амьдралыг хөтлөөд байгаа. Үүнийг л бид шинэчлэх ёстой. Нам бялуу хуваарилах  гэсэн хувь улстөрчийн тоглолт хийх талбар байх ёстой юм уу, аль эсвэл нам өөрөө төрийн бодлогыг тодорхойлох хүчтэй институци байх ёстой юм уу гэдгийг Ардчилсан намынхныг бодож үзээсэй гэж хүсэж байна. Өнөөдрийнх шиг хөөрцөглөсөн хэвээрээ энэ пар­ламентын хугацааг дуусгах юм бол Ардчилсан намынхан УИХ-ын 2016 оны сонгуулиар УИХ-ын 2000 оны сонгуулийн түүхийг давтана гэж бодож байгаа.

-“Дорнод болон Говь-Алтай аймгийн Засаг даргын асуудал дээр Ардчилсан намынхныг бууж өглөө” гэж байгаа. Нөгөөтэйгүүр, Увс аймгаас сонгогдсон хоёр гишүүнийг тань эргүүлэн татах тухай асуудал ч хөндөгдөх болсон. Энэ асуудал дээр та ямар байр суурь баримталж байна вэ?

-УИХ болон Орон нутгийн хурлын сонгуулийн дараа сонгуулийн үр дүнг ямар ч аргаар хамаагүй Ардчилсан намд ашигтай байдлаар “хувиргах” үйл ажиллагааг улаам цайм явуулсан шүү дээ. Үүний тулд хууль хяналтын болон хүчний байгууллагыг ашигласан нь хамгийн аймшигтай үйл явц гэж харж байгаа. Аймаг, сумын ИТХ-д сонгогдсон байсан хүмүүсийг хүчний байгууллагаар далайлгаж, хэрэг түвэгт холбогдуулан барьж хорих аргаар үзэл бодлоос нь няцаан, сонгуулиудыг хүчээр хүчингүйд тооцож байна. Сонгуулиар баталгаажуулсан хүчин төгөлдөр үр дүнг шүүх, хууль хяналтын байгууллагын сүрээр далайлган ард түмний саналыг өөрсдөд ашигтайгаар эргүүлж, нийгмийн сэтгэл зүйг өөрчлөхөөр оролдож байгаа нь аймшигтай үр дагавартай. Ардчилсан намынхан Засгийн эрхийг мөнхөд барих юм шиг ийм байдлаар асуудалд хандаж байгаа нь дараа дараагийн намынхандаа муу үлгэр дуурайл болж байна гэж хэлэх байна. Манайх шиг цөөхөн хүн амтай улс орон хуваагдахад маш амархан гэдгийг тэд мэдэж байгаа. Улс төрийн өшөө авалт ийм байдлаар үргэлжлэх юм бол Монголын ардчилал удахгүй устана. Ийм асуудал дээр дөрөөлж, ямар нэгэн дарангуйлагч гарч ирэх магадлал өндөр байдаг. Энэ бол Монголын ардчиллыг үгүй хийж байгаа нэг хэлбэр. Сонгуулийн ардчиллын системийг устгах гэсэн аюултай үзэгдэл. Үүний эсрэг Ардын намынхан тэмцэж байгаа ч хүч хүрэхгүй байна. Монголд цаашид ийм байдлаар улс төрийн үйл ажиллагааг явуулах юм бол бид Африкийн орнуудын араас ороход маш амархан болчихоод байна. Ер нь бол Ардчилсан гэсэн нэртэй бүхэн ардчилсан байдаггүй гэдгийг Ардчилсан намынхан тод томруунаар харуулаад байна уу даа.

-“Улс төрийн өшөө авалт” гэдэг үгийг та сая хэллээ. Үүнийг тодруулна уу?

-Ардчилсан намынхны явуулж байгаа үйл ажиллагааг харж байхад өнгөрсөн 20 жилийн хугацаанд өшөө авалт маягийн л байлаа шүү дээ. Яаж төрийн албыг Ардчилсан намынхнаар дүүргэх вэ. Яаж тендер авах вэ гэсэн маягаар л ажиллаж байна. Ард түмэн ч гаднаас нь хараад хэрхэн хээл хахуулийг цэцэглүүлж байгааг мэдэж байгаа. Муу нэртэй, луу данстай гэж манайхныг байнга тэд ярьдаг байсан ч бид арай ч ийм байгаагүй.

-Орон нутагт төдийгүй УИХ дээр ч Ардчилсан намынхан танай намынхныг хэтэрхий “элэг барьж байна” гэх юм. Танай намынхан ч сөрөг хүчний үүргээ гүйцэтгэхийн оронд Ардчилсан намынхны аяыг дагадаг болчихсон юм шиг ээ. Та үүнд ямар хариулт өгөх вэ? 

-Манай намынхан “сөрөг хүчний үүргээ гүйцэтгэхгүй байна” гэх шүүмжлэлд байнга л өртдөг. Манай намынхан улс төрийн том хүчний хувьд аливаа асуудалд уян хатан ханддаг. Ардчилсан намыг эрх барьж байгаа энэ цаг үед үүсэж байгаа асуудлуудыг харж байхад манай нам ямар ч тохиолдолд хуулийн хүрээнд үйл ажиллагаа явуулж байсан нь улам бүр мэдрэгдэж байна. Бид эрх барьж байхдаа Ардчилсан намынханд тодорхой албан тушаалуудыг өгч, хуулийн дагуу ажиллаж байсан хүмүүсийг нь дэмжиж байсан. УИХ дахь байнгын болон түр, дэд хороодыг сөрөг хүчиндээ хуваарилж, Ардчилсан парламент ямар байх ёстойг өөрсдийн биеэр үлгэрлэн үзүүлж байжээ. Харин одоо бол энэ байдал өөрчлөгдсөн байна. Бүх асуудлыг хүчээр түрэмгийлэх замаар шийдэж байгаад харамсаж байна.

Р.Сарангоо